De meeste vrije beroepsbeoefenaren (zoals advocaten, accountants en andere adviseurs) gebruiken algemene voorwaarden. Daarin staan vaak artikelen om de aansprakelijkheid voor beroepsfouten te beperken of zelfs helemaal uit te sluiten. Op zich logisch, want soms kan een foutje in een klein klusje enorme schade veroorzaken. Maar mag je nou alle aansprakelijkheid uitsluiten?

Sommige afspraken kun je contractueel wel maken, maar zullen door de rechter in strijd met de wet of met de redelijkheid en billijkheid worden verklaard. Je mag in algemene voorwaarden bijvoorbeeld geen artikelen opnemen die de kern van de prestatie betreffen.

Daarnaast kan de rechter een beroep op algemene voorwaarden afwijzen als dat artikel ‘onredelijk bezwarend’ is. In de wet staan een ‘zwarte lijst’(bedingen die altijd onredelijk bezwarend zijn) en een ‘grijze lijst’ (bedingen waarvan vermoed wordt dat die onredelijk bezwarend zijn). Deze lijsten gelden voor consumenten, maar zijn ook richtinggevend in B2B contracten.

Het uitsluiten of beperken van aansprakelijkheid voor beroepsfouten –in juristentaal: een exoneratieclausule- staat niet op die lijsten. In beginsel mag de dienstverlener dus een schadeclaim afweren met een beroep op een exoneratieclausule.

Toch wordt zo’n verweer niet altijd door de rechter gehonoreerd. De rechter zal per geval onderzoeken of het beroep op de exoneratieclausule in die situatie niet in strijd met de redelijkheid en billijkheid is.

De rechter zal eerst het beding doorlezen en zich een beeld proberen te vormen van de gevolgen daarvan. Als bijvoorbeeld de aansprakelijkheid dermate wordt uitgesloten dat de dienstverlener eigenlijk straffeloos geen of slecht werk kan leveren omdat hij toch nooit aansprakelijk is te stellen, zal de rechter het exoneratiebeding terzijde stellen.

De rechter zal ook kijken naar de juridische positie van partijen. De ondeskundige klant wordt meer beschermd dan de professioneel handelende klant. Als de klant zich in een sterke afhankelijkheidspositie bevindt (bijvoorbeeld bij een arts, advocaat of notaris) en hij geen flauw benul heeft van de schade die hij door een onjuist advies zou kunnen lijden, zal de rechter een beroep op het exoneratiebeding kunnen verbieden. Daarbij zal de rechter ook kijken naar de branche waarin de dienstverlener zit. In sommige branches is het uitsluiten van de aansprakelijkheid gebruikelijk, omdat anders de normale bedrijfs risico’s onverzekerbaar zijn.

Soms wordt over de inhoud van algemene voorwaarden onderhandeld. Als de klant dan geen expliciete bezwaren tegen de exoneratie heeft geuit of als hij het beding morrend heeft geaccepteerd, zal de rechter eerder oordelen dat het beroep daarop door de dienstverlener gerechtvaardigd is.

Vervolgens gaat de rechter kijken naar het schadeveroorzakende handelen en de gevolgen daarvan. Als de schade bijvoorbeeld opzettelijk wordt aangebracht of als de opdracht volstrekt ondeskundig is uitgevoerd, wordt een beroep op de exoneratie al snel onredelijk. Hij zal ook kijken naar hoe ernstig de fout precies is en de hoogte van de schade. Zo zal een klein foutje in opdracht met een lage transactiewaarde eerder bescherming tegen een megaclaim krijgen dan bij een blunder in een miljoenenproject.

Sommige beroepsgroepen hebben regels voor het afspreken van exoneratiebedingen. Zo zijn bijvoorbeeld advocaten gebonden aan strenge landelijke en Europese regels waarin is bepaald hoe zij hun aansprakelijkheid mogen beperken en wat zij daarover met de klant moeten bespreken voordat er opdracht wordt gegeven.

Voor dienstverleners is het dus verstandig om de aansprakelijkheidsbeperking als specifieke afspraak in de opdrachtbevestiging of het contract op te nemen, zodat er geen sprake is van een algemene voorwaarde. En als klant moet u zich niet gelijk laten afpoeieren als u schade heeft geleden door een fout van een dienstverlener.